ბოშების ჰიმნი

ბოშების ჰიმნი ბოშა ხალხების ერთერთი საერთოეროვნული სიმბოლოა ბოშურ დროშასთან ერთად. ჰიმნი ოფიციალურად მიღებული იქნა 1971 წლის 8 აპრილს ბოშათა მსოფლიო კონგრესზე. ჰიმნი დაწერილია ხალხური სიმღერის „ჯელემ, ჯელემ“ საფუძველზე (ითარგმნება დაახლოებით –  წავედით, წავედით). ჰიმნის თავისებურება იმაში მდგომარეობს, რომ მკაცრად განსაზღვრული მელოდია არ გააჩნია და ყოველი შემსრულებელი ხალხურ მოტივებს საკუთარი არანჟირებით ასრულებს. ასევე ტექსტის რამდენიმე ვარიანტიც არსებობს, რომლებშიც მხოლოდ პირველი კუპლეტი და მისამღერი ემთხვევა ერთმანეთს. სიმღერის ყველა ვარიანტს ბოშები ჰიმნად აღიარებენ. ამდენი განსხვავებები კი იმითაა განპირობებული, რომ სხვადასხვა ქვეყნებში მცხოვრებ ბოშებს მეტნაკლებად განსხვავებული მუსიკალური კულტურა აქვთ და ზოგჯერ დიდია სხვაობა მათ ენებშიც, რომელსაც მხოლოდ საფუძველი აქვს საერთო.

ინტერნეტში ამ სიმღერის უამრავი ვარიანტი შეიგიძლიათ მოიძიოთ. ჩემს ბლოგზე კი გთავაზობთ ჰიმნის მხოლოდ ორ ვარიანტს, რომლებიც ყველაზე მეტად მომწონს. პირველ სიმღერას უნგრეთში მცხოვრები ბოშა მოზარდების გუნდი The Gandhi School Choir ასრულებს. ამ გუნდს ბევრი სხვა კარგი სიმღერაც აქვს და სურვილის შემთხვევაში იქვე youtube–ზე შეიძლიათ ნახოთ.

მეორე სიმღერას კი ლატვიელი ბოშა ბიჭი ძინტარს ჩიჩა ასრულებს თავის მეგობრებთან ერთად. აღსანიშნავია, რომ ამ ბიჭუნამ ჯერ კიდევ 10 წლის ასაკში საბავშვო ევროზიაზე გაიმარჯვა 2003 წელს.

აქვე ვაქვეყნებ ვიდეოს, თუ როგორი სიურპრიზი გაუკეთეს ბოშა მოზარდების გუნდს თავიანთმა უნგრელმა თანატოლებმა, რომლებმაც მათი სიმღერა შეასრულეს.

თბილისში ბოშათა ფესტივალი შედგა

ფესტივალი, რომელსაც უამრავი ადამიანი რამდენიმე კვირის განმავლობაში ინტერესით ელოდა, შედგა. თბილისის ეთნოგრაფიულ მუზეუმში საქართველოს სხვადასხვა კუთხეებიდან ჩამოსული ბოშების გარდა 400–მდე ადამიანი შეიკრიბა ბოშათა პირველ ფესტივალზე. ღონისძიება ევროპის უმცირესობათა უფლებების ცენტრის (ECMI) მიერ იყო ორგანიზებული Innovations and reforms center UNHCR–ის მხარდაჭერით.

ერთერთმა ორგანიზატორმა ირაკლი ჭედიამ ფესტივალის დაწყებამდე მითხრა: „ECMI-ს ბოშებთან უკვე დიდი ხანია აქვს შეხება. შესაბამისად, გადავწყვიტეთ ჩვენ პარტნიორებთან ერთად ჩაგვეტარებინა ბოშური ფესტივალი, რათა ბოშების მიმართ ქართული საზოგადოების ინტერესი გაგვეღვივებინა და მათი კულტურის და ტრადიციების შესახებ ინფორმაცია გაგვევრცელებინა“.

მისი თქმით, „ECMI-მ წელს ასევე დაიწყო ბოშური თემების მხარდაჭერისა და განვითარების პროგრამა, რომელიც მოიცავს გადამზადებისა და ენის კურსებს. გარდა ამისა ECMI-მ 2009 წელს ხელი შეუწყო ორი ბოშური არასამთავრობო ორგანიზაციის შექმნას სოფელ ლენინოვკაში (დედოფლისწყარო) და ქობულეთში. ორივე ორგანიზაცია ძალიან აქტიურია და აქტიურად იღებს მონაწილეობას ჩვენს აქტივობებში. ორივე ორგანიზაცია აქტიურად არის ჩართული მოცემული ფესტივალის ორგანიზებაში“.

ღია ცის ქვეშ გამართულ სცენაზე ფერადოვან ტანისამოსში გამოწყობილი ბოშები იდგნენ. მაყურებელთა შორის თბილისლების გარდა უამრავი უცხოელიც იმყოფებოდა. ფესტივალის მსვლელობისას საჯარო რეესტრის ხელმძღვანელმა გიორგი ვაშაძემ ბოშათა ხუთშვილიან ოჯახს სიმბოლურად გადასცა დაბადების მოწმობები და პირადობის დამადასტურებელი საბუთები. აქციის ორგანიზატორებმა დამსწრეებს ბოშა ხალხის ისტორია გააცნეს და პარტნიორი ორგანიზაციების გეგმებზე ისაუბრეს, რომელთა მთავარი მიზანი საქართველოში მცხოვრები 700 ბოშა ეროვნების ადამიანების საზოგადოებაში სრულფასოვანი ინტეგრაციაა. ფესტივალის ორგანიზატორებმა ბოშებთან ერთად საქართველოში მცხოვრები სხვა ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებსაც, ვისაც პირადობის მოწმობები და სხვა პირადი დოკუმენტაცია არ გააჩნიათ, მოუწოდეს, რომ მიაკითხონ საჯარო რეესტრის განყოფილებებს, მიიღონ საჭირო საბუთები და ისარგებლონ თავიანთი უფლებით გახდნენ ქვეყნის სრულფასოვანი მოქალაქეები.

ფესტივალზე წარმოდგენილი იყო ასევე ბოშების მიერ ხელნაკეთი ნივთები, რომელთა შეძენაც ადგილზე შეიძლებოდა.

რა იქნებოდა ბოშური ფესტივალი, რომ არა მუსიკა და ცეკვები. მისულ მაყურებელს გული ამაზე ნამდვილად არ დაწყვეტიათ, რადგან სცენაზე მოცეკვავეებმა და მომღერლებმა ნამდვილი ცეცხლი დაანთეს, რასაც მაყურებელიც დამსახურებული აპლოდისმენტებით პასუხობდა. 

ფესტივალის ფოტოგალერეა:

თბილისში პირველი რომა (ბოშათა) ფესტივალი გაიმართება

2011 წლის 21 მაისს (16.00–21.00) თბილისის ეთნოგრაფიულ მუზეუმში საქართველოს ისტორიაში პირველი რომა (ბოშათა) ფესტივალი გაიმართება. ფესტივალის მსვლელობისას სხვა ღონისძიებებთან ერთად ჩატარდება ასევე კონცერტები, ფოტოგამოფენა და ბოშათა ბაზარი. ფესტივალის ორგანიზატორებს დახმარებას უწევენ უმცირესობათა უფლებების ევროპული ცენტრი, ინოვაციებისა და რეფორმების ცენტრი, გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატი და საქართველოს ეროვნული მუზეუმი.


ჯერ–ჯერობით კონკრეტულად ფესტივალის ორგანიზატორებთან დაკავშირება ვერ მოვახერხე, ასე რომ სხვა დეტალები ამ დროისთვის ჩემთვის უცნობია.


თუმცა რომა (ბოშათა) ფესტივალებს უკვე საკმაოდ დიდი ხნის ისტორია აქვს და  ასეთი ფესტივალები წარმატებით ტარდება მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში. როგორც წესი, ღონისძიებაზე მიწვეულნი არიან სტუმრები სხვადასხვა ქვეყნებიდან და ბოშათა სხვადასხვა თემების წარმომადგენლები საკუთარი კულტურის, მუსიკის, ცეკვების და სხვა სიმღერების დემონსტირებას ახდენენ. ფესტივალებს ყოველთვის უამრავი მაყურებელი ჰყავს და ისინი კარგად წარმოაჩნენ მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეებში მცხოვრები ბოშების კულტურის მრავალფეროვნებას და ამავე დროს ერთიანობასაც.

ვფიქრობ, ეს ფესტივალი ლამაზი და მხიარული მოვლენის გარდა ხელს შეუწყობს ქართველებისთვის ბოშა ერის წარმომადგენელთა გაცნობას, რომლებიც, მართალია არც ისე ბევრნი, მაგრამ საქართველოშიც ცხოვრობენ და ძირითადად მარგინალურ ჯგუფებად ითვლებიან, რადგან აქტიურად ვერ მონაწილეობენ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, ბავშვები უმეტესად სკოლაში არ დადიან, ხოლო ქალები წვრილმანი ვაჭრობით, მკითხაობითა და მათხოვრობით ცდილობენ ოჯახში შემოსავლის შეტანას. ქართულ ინტერნეტსაც (ფორუმები ძირითადად), რომ გადაავლოთ თვალი, ძალიან ბევრ ნეგატივს შეხვდებით ბოშებზე. ასევე დიდია ახალგაზრდა თაობის დაინტერესებაც საერთოდ იმის შესახებ, თუ ვინ არიან ისინი. ჩემი ბლოგის მკითხველებს მოკლედ კი შეუძლიათ გაეცნონ ამ ხალხის ისტორიას და ცხოვრების წესებს, მაგრამ რეალურ დროში გამართული ფესტივალი უფრო დიდ თვალსაწიერს მისცემს ბოშებით და მათი პრობლემებით დაინტერესებულ ადამიანებს არამარტო მათი კულტურის გაცნობის თვალსაზრისით, არამედ იმ კუთხითაც, რომ ბოშებიც ჩვეულებრივი ადამიანები არიან, განსხვავებულები, მაგრამ ჩვეულებრივები და რომ მათ უამრავი პრობლემები აქვთ, არა მსახიობებს და არტისტებს ამ შემთხვევაში, არამედ ჩვეულებრივ რიგით ადამიანებს, რომელთაც ქუჩაში ზოგჯერ ალმაცერად, ზიზღით ან ირონიით ვუყურებთ...

რაჯასტანიდან ანდალუზიამდე

მცხუნვარე მზისგან გამომშრალ ქვიშაში მცირერიცხოვანი ქარავანი რაჯასტანის უდაბნოში წყლისკენ იკვალავს გზას. ქარავანი ჭასთან ახლოს ბინავდება. ქალები და გოგონები ისეთ ღაჟღაჟა ტანისამოსში არიან გამოწყობილნი, რა ფერებსაც მხოლოდ სიზმარში თუ ნახავთ. და ეს სუსტი არსებები შესაშური ძალით იქნევენ უროს და მამაკაცებს ლითონის გამოჭედვაში ეხმარებიან. მოქარავნეთა ყოფა იმდენად რეალისტური და ყოფითია, რომ, როცა მთელს ამ უდაბნოში ერთადერთ ხესთან საზეიმო სამოსში გამოწყობილი ქალი თავბრუდამხვევ ბრუნებში ცეკვას იწყებს გამყინავი ხმის მქონე ბიჭის სიმღერაზე, რთულია იმის გარკვევა, სინამდვილეში რა ხდება ეკრანზე.

ასე იწყება შესანიშნავი ფრანგი რეჟისორის, ბოშურ–ბერბერული წარმოშობის ტონი გატლიფის ფილმი Latcho drom (ითარგმნება დაახლოებით როგორც „კეთილი მგზავრობა“). ამ რეჟისორის თითქმის ყველა ფილმი ბოშურ თემატიკას ეძღვნება და სხვადასხვა წლებში ბევრი საინტერესო სურათიც შექმნა, მაგრამ ამჯერად მხოლოდ Latcho drom–ზე ვისაუბრებთ.

1993 წელს გადაღებული ფილმი, რომლის პრემიერაც 1994 წელს აშშ–ში გაიმართა, სპეციფიური მიუზიკლია და მისი სპეციფიკა იმაში მდგომარეობს, რომ „ექშენის“ ნაირსახეობებით სულაც არ არის გადატვირთული, მაგრამ ამის მიუხედავად საათნახევარი გრძელდება. ამ სიტყვების გამო გულს ნუ გაიცრუებთ, შესანიშნავი ფილმია, თუმცა თავიდან ბოლომდე ეთნოგრაფიაა, ე.წ. ესთეტიზებული სამცენიერო–პოპულარული ჟანრი. ინდოეთის უდაბნოში თითქოს ათასობით წლის წინ დაწყებული მოგზაურობის ისტორია ესპანურ ფლამენკოში გაჟღერებული ბოშების თანამედროვე შიდაევროპული მიგრაციის კომენტირებით სრულდება. ფილმის ძირითად ნაწილში დიდი და ხმაურიანი ორომტრიალია, სადაც ბევრი შეეცდება, რომ თავისთვის ნაცნობი რამე ბგერა დაიჭიროს, ხოლო როცა ერთი ბაბუა ვიოლინოს სიმებიდან ამოდღლეზილი მელოდიით შავტუხა ბიჭუნას რაღაც ისტორიას უყვება, არ გაგიკვირეთ სიმებთან ერთად თუკი თქვენს სისხლძარღვებსაც ამოდღლეზს.

თავიდან ისეთი იქმნება შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს მთელი ეს აურზაური ოპერატორის კამერაში შემთხვევით მოხვედრილი დოკუმენტური მასალაა, რომელიც უკან დასდევდა მომთაბარეებს თანამედროვე საზაზღვრო საკონტროლო პუნქტების გადაკვეთისას და განსხვავებული ეპოქების ზღვარზე. თითქოს არც არანაირი სცენარი არ დაწერილა, და რეჟისორსაც სადღაც ბნელ კუთხეში ღრმად ეძინა. თითქოსდა პროფესიონალურობის ხელი მხოლოდ ქორეოგრაფიას ეტყობა, და ისიც „უხალტურებს“. სინამდვილეში კი ამ დამტვერილი კინოლენტის ყველა „ნაკუწს“ თავისი უხვი ოსტატური დრამატურგია აქვს – თუნდაც მცირე ვოკალურ–საცეკვაო ნომერს ან ქუჩაში მიმავალი ეტლებით გაღიზიანებული ძაღლების გააფთრებულ ყეფას. მთელი ეს მრავალდონიანი სპექტაკლი ყოფით ექსპრომტშია გადაწყვეტილი და როგორც კი გგონია, რომ კარგად გადაღებულ მუსიკალურ „კლიპს“ უყურებ, ყოველგვარი მობოდიშების გარეშე ყოფიერების სიმწარეში მოადენ ზღართანს. მაგრამ ამ ყველაფრისთვის რაღაც სტრუქტურული ხაზის მიცემას აზრი არ აქვს. ალბათ სურვილის შემთხვევაში შეიძლება მოძებნო, სად დადგმულია და სად „ნამდვილი“ კადრი, მაგრამ როგორც კი ამის გაკეთებას დაიწყებ, მაშინვე მუდამ ცოცხალი, „სიყალბეს მოკლებული“ სამყარო სახელად „ლაჩო დრომი“ ერთ წამში ჩამოიშლება და მოგზაურობაც ინტერესს დაკარგავს.

ეს სამყარო კი მართლაც საოცარია. რაღაცნაირი „შავტუხა“ რუტინა – პატარა ბიჭები „მდიდარი“ ბიძების ფეხსაცმელს წმენდენ, მოზარდები ერთმანეთს ეპრანჭებიან, ხალხმრავალ მოედანზე მამაკაცი დათვთან ერთად ართობს პუბლიკას, თბილისის თურქული აბანოების მსგავს გუმბათებიან შენობაში არაბულ მოტივებზე მოცეკვავეები ცეცხლს ანთებენ, ღრმად მოხუცი ბებიები კი ყველგან თამბაქოს ახრჩოლებენ არამიწიერი უსაქმურობით. მაგრამ ამ „წმინდანთა“ საზეიმო ხეტიალის ზენიტზე მხოლოდ მაშინ მოხვდები, როცა ხანგრძლივი ტანჯვისა და დამცირების შემდეგ მიხვდები, რომ ღმერთმა შენი ხალხი დაწყევლა... ეს გაორებული შეგრძნებაა – უძიროდ და უსახლკაროდ ცხოვრება და იმაზე ფიქრი, სად უნა გაიდგა ფესვები დევნისა და თავისუფლების ზღვარზე. ამ შეგრძნებითაა გაჟღენთილი „ლაჩო დრომის“ სამყარო, რომლის ნაწილიც ჩვენ ვერასდროს გავხდებით, რადგან ამ სამყაროში უნდა დაიბადო.

ფილმში ერთი მთლიანი სიუჟეტი თითქოს არ ვითარდება და იგი ცივილიზებული სამყაროს ჩერჩეტებს ბოშათა ისტორიას უყვება თავიდან ბოლომდე, ალაგ–ალაგ ამაყი თვითშემოქმედების გზაჯვარედინებზე გადახვევით, სადაც ღმერთსაც საკადრის პატივს მიაგებენ და სადაც ყოველდღიურ სადილსაც სამაძღროდ ამზადებენ. სურათი თითქოს მთელი ხალხის დიდ საიდუმლოს განდობს და გეუბნება, რომ ეს ბუნება, ეს მტრული კლიმატი, საცხოვრებლებში დაუდგრომელი აყალმაყალი და მთელი ეს სამყარო ნამდვილია, მისი დუბლირება შეუძლებელია და ასაკით რამდენიმე ათასი წლისაა. და აქედანაც გამომდინარეობს დამსახურებული ხალისი მათი მხიარულებისას და გულში ღრმად ჩამწვდომი ტკივილი სევდიანი სიმღერების დროს.

ასეულობით გმირია ფილმში, მაგრამ ისე დასრულდება, რომ გასაგებად გამოთქმულ ერთ სახელსაც ვერ გაიხსენებთ. ეს უნიკალური, უძველესი, მრავალფეროვანი და მოხეტიალე ფოლკლორია, რომელსაც შესაფერისი ადგილი არცერთ მუზეუმში არ მოეძებნება, თუმცა კანის ფესტივალზე 1993 წელს ფილმს წილად ხვდა Un Certain Regard Award, რის შემდეგაც ფაქტიურად „ლაჩო დრომმა“ ისეთ მიწიერ და „მალფუჭად“ მოვლენას აუბა მხარი, როგორიცაა მოდა ყოველგვარ ეთნიკურობასა და და კერძოდ ორიენტალიზმზე. ამიტომაც, თუ ამ რარიტეტს გადააწყდებით სადმე, ნუ გადავიწყდებათ, რომ ეს სასურსათო ბრენდი არ არის, ეს ექსპოზიციაა და ამ ორ გაგებას შორის დიდი უფსკრულია.

ბოშა ხალხის ისტორია – ბოშები აღმოსავლეთ ევროპაში (XV – XX საუკუნის დასაწყისი)

XV საუკუნის დასაწყისში ბიზანტიელი ბოშების მნიშვნელოვანი ნაწილი ნახევრადმომთაბარე ცხოვრებას ეწეოდა. ბოშებს იცნობდნენ არა მარტო ბიზანტიის ბერზნულ ნაწილებში, არამედ სერბეთშიც, ალბანეთში, თანამედროვე რუმინეთის და უნგრეთის მიწებზე. ისინი სახლდებოდნენ როგორც სოფლად, ასევე ქალაქური ტიპის დაბებშიც და ნათესაური და პროფესიული ნიშნის მიხედვით კომპაქტურად ცხოვრობდნენ. მათი ძირითადი საქმიანობა იყო რკინასთან და ძვირფას ლითონებთან მუშაობა, ხისგან საყოფაცხოვრებო ნივთების გამოთლა, კალათების ქსოვა და ასე შემდეგ. ამ ტერიტორიებზე მომთაბარე ბოშებიც ცხოვრობდნენ, რომლებიც ასევე სხვადასხვა ხელობებს ფლობდნენ, ან საცირკო წარმოდგენებს მართავდნენ გაწვრთნილი დათვების გამოყენებით.

1432 წელს უნგრეთის მეფემ სიგიზმუნდ (ჟიგმონდ) ლიუქსემბურგმა ბოსები გადასახადებისგან გაათავისუფლა, რადგან ისინი იმ პერიოდში მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ მხარის თავდაცვაში. ბოშები აკეთებდნენ ქვემეხების ჭურვებს, ამზადებნენ ცივ იარაღს და მხედრის აღჭურვილობას.

მუსულმანთა მიერ ბალკანეთის დაპყრობის შემდეგ ბოშათა უმეტესობა თავის ადგილზე დარჩა, რადგან მათი შრომა კვლავ მოთხოვნადი იყო. მუსულმანურ წყაროებში ბოშებს აღწერენ როგორც ოსტატებს, რომელთაც ლითონთან ფაქიზი მუშაობა შეუძლიათ, მათ შორის თოფების დამზადებაც. ქრისტიან ბოშებს თურქი დამპყრობლები მათი ოჯახებისთვის უსაფრთხოების გარანტიას აძლევდნენ თურქული არმიის მომსახურეობის სანაცვლოდ. ბოშათა დიდი ნაწილი ბულგარეთში სწორედ რომ თურქულ ჯაერბთან ერთად მოხვდა (რაც ადგილობრივ მოსახლეობასთან მათი ცივი დამოკიდებულების ერთერთი მიზეზიცაა).

სულთან მეჰმედ მეორემ (დამპყრობელმა) ბოშებს გადასახადები დააკისრა, მაგრამ გადასახადებისგან გაათავისუფლა იარაღის დამამზადებლები და ისინი, ვინც ციხესიმაგრეებში ცხოვრობდნენ. უკვე მაშინ დაიწყო ბოშათა ნაწილმა ისლამის მიღება. ეს პროცესი შემდგომში დაჩქარდა თურქების მიერ დაპყრობილი მიწების ისლამიზაციის პროცესშიც, რა დროსაც ქრისტიანი მოსახლეობა იძულებული იყო უფრო მეტი გადასახადი გადაეხადა. ამ პოლიტიკს შედეგად, აღმოსავლეთ ევროპის ბოშები, ფაქტიურად მუსულმანებად და ქრისტიანებად გაიყვნენ.

XVI საუკუნეში თურქებმა დიდი ძალისხმევა გაიღეს ბოშათა აღწერის ჩასატარებლად. ოსმალურ დოკუმენტებში დეტალურადაა აღწერილი ასაკი, საქმიანობა და გადასახადების დაკისრებისთვის აუცილებელი სხვა მონაცემები. რეგისტრაციას ექვემდებარებოდნენ მომთაბარე ჯგუფებიც. პროფესიათა ჩამონათვალი ძალიან ფართო იყო: ბალკანური არქივების დოკუმენტებში მოხენიებულნი არიან მჭედლები, ყასბები, მალიარები, მეწაღეები, დარაჯები, მატყლის დამამზადებლები, შიკრიკები, მკერავები, მწყემსები და ა.შ.

მთლიანობაში ბოშების მიმართ ოსმალოთა პოლიტიკა რბილი იყო. ამას დადებითთან ერთად უარყოფითი შედეგებიც ჰქონდა. ერთი მხრივ, ბოშები არ იქცნენ კრიმინალიზებულ ჯგუფებად, როგორც დასავლეთ ევროპაში, მაგრამ მეორე მხრივ ადგილობრივ მოსახლეობას ისინი თურქების მსახურებად მიაჩნდა და მათ მიმართ ცივად ან მტრულად იყვნენ განწყობილნი. მოლდავეთისა და ვლახების სამთავროში და მის გარშემო, მაგალითად, ბოშები „დაბადებით“ მონებად გამოაცხადეს. ყოველი ბოშა ეკუთვნოდა ეკუთვნოდა იმ მიწის პატრონს, სადაც მას ბრძანებამ მოუსწრო. ამავე ადგიულებში საუკუნეთა მანძილზე ბოშებს სასტიკ სასჯელებს უწესებდნენ, აწამებდნენ და გართობის მიზნით მასობრივ დასჯას უწყობდნენ. ბოშებით ვაჭრობა და მათი წამება ამ ადგილებში თითქმის XIX საუკუნის შუა წლებამდე გრძელდებოდა. მონობა ამ ტერიტორიებზე ოფიციალურად გააუქმეს 1864 წელს. მონობის გაუქმების შემდეგ დაიწყო ბოშა–კელდერების აქტიური მიგრაცია რუსეთში, უნგრეთში და სხვა ქვეყნებში. მეორე მსოფლიო ომის დასაწყისისთვის კელდერი ბოშები ევროპის თითქმის ყველა ქვეყანაში იყვნენ.

ბოშები რუსეთში, უკრაინასადა საბჭოთა კავშირში (XVII საუკუნის ბოლო -XX საუკუნის დასაწყისი)

ყველაზე ძველი რუსული ოფიციალური დოკუმენტი, რომელშიც ბოშები არიან მოხსენებულნი 1733 წლითაა დათარიღებული და ჯარის შესანახად გადასახადებს ეხება। მანამდე ერთი საუკუნით ადრე კი ბოშები (სერვების ჯგუფები) თანამედროვე უკრაინის ტერიტორიაზე გამოჩნდნენ.

რუსეთში კი ახალი ეთნიკური ჯგუფები ტერიტორიების გაფართოების შემდეგ გამოჩნდნენ। მაგალითად, როცა რუსეთის იმპერიამ პოლონეთის ნაწილები შეიერთა – გამოჩნდნენ პოლონელი რომას ჯგიფები, ბესარაბიის შემოერთების მერე – მოლდაველი ბოშების სხვადასხვა ჯგუფები, ყირიმის შემოერთების შემდეგ კი – ყირიმელი ბოშები. XIX საუკუნის განმავლობაში მიმდინარეობდა რუსეთში ბოშების ინტეგრაციისა და ერთ ადგილზე დამკვიდრების პროცესი, გაჩნდა პროფესიონალური არტისტების ფენები.

1917 წლის რევოლუციის შემდეგ გამდიდრებული მოვაჭრე ბოშებისა და მსახიობების ოჯახები იძულებულნი გახდნენ ჩვეული საქმიანობისთვის თავი დაენებებინათ და ისევ მომთაბარეობა დაეწყოთ, რადგან ვაჭრობა ლამის დანაშაულად ითვლებოდა, ხოლო მსახიობები კი ძირითადად მდიდრებისთვის დგამდნენ სანახაობებს, და მდიდართა ფენის გაქრობასთან ერთად საქმეც შემოელიათ. წითელი არმია მოხეტიალე ბოშებს არ ერჩოდა, რადგან მომთაბარენი ავტომატურად ღარიბებად ითვლებოდნენ. ბოშების ოჯახების ნაწილი ევროპაში, ჩინეთსა და ამერიკაში გადავიდა ემიგრაციაში. ახალგაზრდა ბოშა მამაკაცები კი მსახურობდნენ როგორც წითელ არმიაში, ასევე „თეთრებშიც“.

1927 წელს უკარინის საბჭოთა ხელისუფლებამ დადგენილება მიიღო ბოშების დახმარების შესახებ, თუკი ისინი მომთაბარე ცხოვრებიდან „დასახლებულ შრომით ცხოვრებას“ მიჰყოფდნენ ხელს. 20–იანი წლების ბოლოს ბოშურ ენაზე გამოიცემოდა პრესა, მოქმედებნენ სკოლა–ინტერნატები ბოშა ბავშვებისთვის და ასევე ტექნიკური სასწავლებლებიც.

ბოშები და მეორე მსოფილო ომი

მეორე მსოფლიო ომის დროს, უკანასკნელი გამოკვლევებით, ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაში ნაცისტებმა და მათმა მოკავშირეებმა 150 000 –200 000 ბოშა გაანადგურეს. 30 ათასი მათგან საბჭოთა კავშირის მოქალაქე იყო.

ბოშებს არც საბჭოთა ხელისუფლებამ დააკლო და ყირიმიდან ყირიმელი თათრების გასახლების დროს მათთან ერთად გაასახლა მათი ერთმორწმუნე ყირიმელი ბოშები.

ბოშები ევროპის ფარგლებს გარეთ

ბოშები ისრაელში

• დომ–ის ბოშები. ისრაელსა და მეზობელ ქვეყნებში ცხოვრობენ ბოშების ტომები, რომლებიც ცნობილი არიან საერთო სახელით „დომ“. დომ–ის ბოშები სარწმუნოებით მუსულმანები არიან, ლაპარაკობენ ბოშური ენის ერთერთ დიალექტზე (ე.წ. დომარის ენა).


• რომა ბოშები. ცნობილია, რომ 1940–იანი წების ბოლოს და 50–იანი წლების დასაწყისში ისრაელში ზოგიერთი ევროპელი ბოშების ჯგუფები ჩავიდნენ. 90–იანი წლებიდან კი ისრაელში უკვე რუსულენოვანი ბოშებიც გამოჩნდნენ ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკებიდან.

ჩვეულებრივ, ისრაელში მცხოვრებ რომა და დომის ბოშებს ერთმანეთთან შეხება თითქმის არ აქვთ კულტურული და რელიგიური სხვაობის გამო.

ბოშები ჩრდილოეთ აფრიკაში

ჩრდილოეთ აფრიკაში ცხოვრობენ კალეს ტომის ბოშები, რომლებიც ცნობილი არიან როგორც ანდალუზიელი ბოშები და ასევე დომის ბოშებიც. კინორეჟისორი ტონი გატლიფი – კალე ბოშაა ალჟირიდან. ბოშათა სამყაროში ჩრდილოაფრიკელ ბოშებს „მავრებს“ ეძახიან და ამ თვითდასახელებით ისინი თვითონაც ხშირად სარგებლობენ (მავრებს ეძახიან საკუთარ თავს ტონი გალიფიც და მოცეკვავე ხოაკინ კორტესიც, რომლის მამაც წარმოშობით ასევე ჩრდილოეთ აფრიკიდანაა).

ბოშები ამერიკის კონტინენტებზე

კანადაში რომა ბოშები ცხოვრობენ, ხოლო აშშ–ში ბოშების სამივე ევროპული შტოს წარმომადგენლები არიან, რომლებიც იქ სხვადასხვა დროს ჩავიდნენ. ამ ქვეყნებში ბოშებს საერთო კულტურა და ცხორების წესი არ აკავშირებთ და მრავალი სოციალური ფენის წარმომადგენლებს შეიძლება შეხვდეთ – დაწყებული მარგინალებით და მსხვილი ბიზნესმენებით დამთავრებული.

ლათინურ ამერიკაში ბოშების არსებობის შესახებ პირველი დოკუმენტური წყარო 1539 წლითაა დათარიღებული. პირველი ბოშები იქ თავისი ნებით არ ჩასულან, ისინი გადაასახლეს, ხოლო მოგვიანებით ესპანელი და პორტუგალიელი კალონსები (მონათესავე ბოშური ჯგუფები) მცირე ჯგუფებად ჩადიოდნენ სამხრეთ ამერიკაში უკეთესი ცხოვრების პოვნის იმედით. სამხრეთ ამერიკაში ამჯამად ბოშებში ყველაზე პოპულარულია ავტომობილებით ვაჭრობის ბიზნესი.

ბოშები სამხრეთ კავკასიაში

სამხრეთ კავკასიაში ბოშების ორი უნიკლური სუბეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლები ცხოვრობენ, რომლებიც დეტალურად აღწერა კეროპე პატკანოვმა. პირველი ჯგუფია სომხურენოვანი „ბოშა“, რომლებიც ძირითადად სომხეთსი ცხოვრობენ და ასევე საქართველოშიც, და რომლებიც ნაწილობრივ ინარჩუნებენ საიდუმლო ენას „ლომავრენ“. მეორე ჯგუფი კი აზერბაიჯანულენოვანი ბოშა–ქარაჩები არიან, რომლებიც აზერბაიჯანში ცხოვრობენ და რომლებმაც თავიანთი ბოშური ენა XX საუკუნის დასაწყისში დაკარგეს. ორივე ჯგუფის წამომადგენლები დღესდღეობით რამდენიმე ასეულ ადამიანს ითვლიან.

ბოშები ირანში

დომ და ლული. ირანში ტრადიციულად დომ–ის ბოშები ცხოვრობენ, რომლებიც აზერბაიჯანელ ქარაჩებს ენათესავებიან, ასევე არიან ლულის (ლურის) ბოშებიც.

რომა. ჩვენს დროში ირანში აღმნოაჩინეს ბალკანელი რომა–ბოშების ჯგუფი, რომელთაც ზარგარებს ეძახიან. ენის ანალიზმა ცხადჰყო, რომ ზარგარების წინაპრებმა ბალკანეთი XVII-XVIII საუკუნეებში დატოვეს. ინტერნეტის გაცნობამდე ზარგარებს ეგონათ, რომ მსოფლიოში ერთადერთი ბოშათა ტომს წარმოადგენენ. სარწმუნოებით ზარგარები შიიტები არიან და მათი ტრადიციული საქმიანობა მესაქონლეობა, მჭედლობა, მუსიკის შესრულება და საცალო ვაჭრობაა.

ბოშები თურქეთში

თურქეთში ბოშებს ეძახიან ჩინგენეს (ყველაზე გავრცელებული კრებითი სახელი), ასევე ჩინგიტებს, ნავარებს, ფოშას და რომანებს (ქვეყნის სხვადასხვა კუთხეების მიხედვით). მათი რაოდენობა ამ ქვეყანაში 700 ათასს აღწევს. განათლების დონე დაბალია. მათში ყველაზე გავრცელებული საქმიანობაა მჭედლობა და სხვა კუსტარული ხელობა, ყვავილების მოყვანა და გაყიდვა, ცეკვა და სიმღერა, მკითხაობა, ჯორების მოშენება და გლეხებისთვის მიქირავება, ჯართის შეგროვება. ცეკვავენ თავიანთ განსაკუთრებულ ბოშურ „მუცლის ცეკვას“, რომელსაც ასრულებენ როგორც ქალები, ასევე მამაკაცებიც. ზოგადად უფრო უხეში ჩანს, ვიდრე თურქული ცეკვა და სხვა ელემენტებთან ერთად შეიცავს გამომწვევ ეროტიკულ მოძრაობებსაც.

ბოშები შუა აზიაში

• ლული. სახლობენ ტაჯიკეთში, უზბეკეთში, ყაზახეთსა და ყირგიზეთში, სადაც სავარაუდოდ სპარსეთიდან მოხვდნენ. საკუთარ თავს მუღათებს ეძახიან. ტრადიციული საქმიანობა: კუსტარული ხელობა, მათ შორის საიუველიროც, საქონლით ვაჭრობა, მუსიკა და მათხოვრობა. განათლების დონე ტრადიციულად დაბალია, თუმცა ამ ბოშების ცალკეულ წარმომადგენლებს უმაღლესიუ განათლებაც მიუღიათ. სარწმუნოებით მუსლიმები არიან.


• რომა. მეორე მსოფლიო ომის დროს ყირიმელ თათრებთან ერთად უზბეკეთში, ყაზახეთსა და ყირგიზეთში ყირიმელი ბოშებიც გადაასახლეს. მათი ნაწილი მოგვიანებით ყირიმში დაბრუნდა ან საბჭოთა კავშირის სხვა რეგიონებში გადასახლდა, მაგრამ ამ ქვეყნებში დღემდე არიან ყირიმელი ბოშების წარმომადგენლები. გარდა ამისა, შუა აზიის ქვეყნებში რომა ბოშების სხვა განშტოებების ცალკეული მცირერიცხოვანი ჯგუფებიც გვხვდებიან.

არა შეჯდა მწყერი ხესა...

საქართველოში მცხოვრები ბოშების შესახებ ჯერ არაფერი დამიწერია, მაგრამ ერთმა მოვლენამ მაიძულა ამ საკითხს ნაადრევად შევხებოდი თემის აქტუალობიდან გამომდინარე.

როგორი წარმოდგენები გვაქვს საქართველოში და ზოგადად ქართველებს ბოშებზე? ციგნები, მაიმუნები, მათხოვრები, ბინძურები, ქურდბაცაცები და ასე შემდეგ, აღარ გავაგრძელებ ჩამოთვლას, არც თუ ისე სასიამოვნო ეპითეტებია. ხშირად ამ ადამიანებზე საუბრისას გვავიწყდება, რომ ისინიც ადამიანები არიან და ადამიანების დაყოფა პირველხარისხოვან და მეორეხარისხოვან ადამიანებად მისაბაძი საქციელი ნამდვილად არ არის, მით უმეტეს, როცა ხშირად ამ ადამიანებს კრებითი სახელით მოვიხსენიებთ. ასეთ დამოკიდებულებას თავისი მიზეზები აქვს და არა მარტო საქართველოში და დაინტერესებულ ადამიანებს ამ ბლოგზე ბოშა ხალხის ისტორიას შეუძლია გადახედოს, ყველაფერი გარკვევით და ქართულ ენაზეა დაწერილი.

14 მარტს ქართული „ნიჭიერის“ ეთერი პირველი პრეცედენტი აღმოჩნდა, როდესაც საჯარო სატელევიზიო სივრცეში ბოშა ხალხის წარმომაგდენლები, საქართველოში მცხოვრებნი, საქართველოს მოქალაქეები სცენაზე და ტელევიზიით „არამათხოვრულ“ კონტექსტში წარსდგნენ. კახეთიდან ჩამოსული სამი ბოშა ქალი, თვალისმომჭრელად მოელვარე ფერად სამოსში გამოწყობილი ფილარმონიის სცენაზე ცდილობდა იმის ჩვენებას, რომ ქუჩაში წვრილმანი ვაჭრობისა და მათხოვრობის გარდა ამ ადამიანებს სხვა რამეც შეუძლიათ, მიუხედავად იმისა, რომ არც ქართული ენა იციან და არც რაიმე პროფესიას ფლობენ.

მათი შესრულებული საცეკვაო ნომერი არც ორიგინალური მოძრაობებით გამოირჩეოდა და არც რაიმე საკვირველი გაუკეთებიათ. სამი ქალი გავიდა სცენაზე და მორცხვად აპირებდა იმის გაკეთებას, რაც შეეძლოთ, რადგან ასეთი შანსი ყველას ეძლევა, ვინც კი სურვილს გამოთქვამს. ნომრით უკმაყოფილო ჟიურის კომენტარების მოსმენის შემდეგ კი მათ ღიმილით მადლობა გადაუხადეს ყველას და სცენიდან ისევე მორცხვად გავიდნენ, როგორც შემოვიდნენ.

თითქოს არც არაფერი, მაგრამ გადაცემის ორივე წამყვანის და ჟიურის სამივე წევრის დამოკიდებულებამ ამ სამი ქალის მიმართ, პირდაპირ რომ ვთქვათ, გამაღიზიანა. მუსიკის პირველივე აკორდებიდან, როცა ქალებმა ცეკვა დაიწყეს, ვანო თარხნიშვილი სიცილისგან ლამის გაიგუდა, და რა იყო სასაცილო ვერ მივხვდი. ის, რომ ბოშა ქალი ბოშურ მუსიკაზე ცეკვავს, უკვე სასაცილოა? არ დააყოვნა არც თიკა ფაცაციას რეაქციამ და ისე შეიცხადა „უბრალოდ ცეკვავენო“, თითქოს სანამ სცენაზე გავიდოდნენ, ბოშა ქალებმა ბოშური სტრიპტიზი შეპირდნენ პირადად ფაცაციას. „ვიცეკვებთო“, ნათლად უთხრეს ჟიურის და სხვა რა უნდა გაეკეთებინათ? „თავგასიებულმა“ (თავისი ტერმინია) ვანო ჯავახიშვილმა მესამე ზარის დაჭერისას ისე ამოიოხრა „მემგონი ისეთი მუსიკა იყო, რომ არასდროს დამთავრდებოდა“, თითქოს მანამდე რომ „აბობოქრებულ ზღვაში გატარებო“ მქუხარე აპლოდისმენტებით რომ გადაუშვეს მეორე ეტაპზე, სასცენო ხელოვნების მიღწევა იყო.

ამ დროს რა ხდებოდა დარბაზში – ხალხი ტაშსაც უკრავდა, ბევრი აჰყვა ცეკვაშიც, მაყურებელი აშკარად ხალისობდა ყოველგვარი დაცინვის გარეშე და როცა ჟიურიმ სამივე სიგნალს დააჭირა ხელი, უკმაყოფილებაც აშკარა იყო მაყურებლებში. ასე, რომ ნუ იტყვის ჟიური, რომ ხალხის სახელით და ხალხის ინტერესებიდან მოქმედებს. ადამიანებს ხალისიანი ფერები, სახალისო მუსიკა და განსხავებული საცეკვაო ნომერი აშკარად ართობდა. გარდა ამისა, რას მოელოდნენ სამი ქალისგან, რომლებიც ჩაკეტილ საზოგადოებაში ცხოვრობენ სოფელში, რომ მწყობრად იცეკვებდნენ და ხაზებს დაიცავდნენ? ხაზებს ბოლო 10 წელია სუხიშვილებიც არ იცავენ და დიდი ამბავი მათ აზრადაც არ მოსვლიათ, რომ ჟიური ამაზე პრეტენზიას გამოთქვამდა. გარდა ამისა, სპეციალურად ფილმებისა და სცენისთვის შექმნილი ბოშური ნომრების გარდა მათ ფოლკლორში არ არსებობს არანაირი ხაზი ცეკვის დროს და რას მოითხოვდა ჟიური მაინც გაუგებარი იყო. ფაქტია, რომ ჟიურის წევრების „პროფესიონალური“ დასკვნები აშკარად დამამცირებელ ხასიათს ატარებდა, როცა რომ თავისუფლად შეეძლოთ თვითონ შემსრულებლებივით უბრალოდ მადლობა ეთქვათ მათთვის და ისე გაესტუმრებინათ სცენიდან.

საინტერესოა, ასე რომ ეცეკვათ ჩვენს ქართველ ბოშებს, რა აზრს გამოთქვამდა მაშინ კომპეტენტური ჟიური? ეს არის უნგრელი ბოშების ცეკვის ანსამბლი, რა ვუყოთ რომ ჩვენმა კახელმა ბოშებმა ჯერ ამდენს ვერ მიაღწიეს...

ბოშა ხალხის ისტორია - ბოშები დასავლეთ ევროპაში

* ბოშები (შესავალი)

* ბოშა ხალხის ისტორია - ინდური პერიოდი

* ბოშა ხალხის ისტორია - ძველი ისტორია

დასავლეთ ევროპაში ჩასული ბოშათა პირველი ბანაკები ევროპელ მმართველებს უყვებოდნენ, რომ რომის პაპმა ქრისტიანული რელიგიისგან დროებით განდგომის გამო მათ 7

წლით მომთაბარეობა მიუსაჯა. თავიდან ხელისუფალნი მათ გარკვეულწილად მფარველობდნენ კიდეც, აძლევდნენ საკვებს, ფულს და დაცვის სიგელებს. დროთა განმავლობაში, როცა ეს ვადა გავიდა, დახმარება ბოშებს შეუწყვიტეს და მათი იგნორირება დაიწყეს.

იმ დროისთვის ევროპაში ეკონომიკური და სოციალური კრიზისი მომწიფდა. ამისი შედეგი იყოს ის, რომ ევროპის მთელ რიგ ქვეყნებში მკაცრი კანონები მიიღეს, რომლებიც სხვა დანარჩენთან ერთად მიმართული იყო მომთაბარე პროფესიების წინააღმდეგაც, მათ შორის მათხოვრების წინააღმდეგ. ეკონომიკური პროლემების გამო ევროპაში მკვეთრად გაიზარდა მათხოვრების რაოდენობა და მასთა ერთად ქურდობის, ყაჩაღობის და სხვა დანაშაულების ფაქტებიც. მომთაბარე, ნახევრადმომთაბარე და ისეთი ბოშებიც კი, რომლებიც ერთ საცხოვრებელ ადგილზე დამკვიდრებას ცდილობდნენ, ასეთი კანონების მსხვერპლნი გახდნენ. მათ მათხოვრების ცალკე ჯგუფში გამოჰყოფდნენ და მათთვის ცალკე კანონებსაც ქმნიდნენ, და პირველიასეთი კანონი ესპანეთში მიიღეს 1492 წელს.

იმდროინდელი ანტიბოშური კანონების მოკლე ჩამონათვალი:

შვედეთი – 1637 წლის კანონი ითვალისწინებს ბოშა მამაკაცების ჩამოხრჩობას.

მაინცი – 1714 წ. სახელმწიფოს ფარგლებში დაჭერილ ყველა ბოშა მამაკაცს მიესჯება სიკვდილი. ქალები და ბავშვები უნდა დაისაჯონ გაროგვით და დამღის დადებით.

ინგლისი – 1554 წლის კანონის მიხედვით, ბოშა მამაკაცებს მიესჯებათ სიკვდილი. ელისაბედ პირველის დამატებითი ბრძანების მიხედვით ეს კანონი კიდევ უფრო გაამკაცრეს. „ამიერიდან სიკვდილით დაისჯება ყველა, ვინც იმეგობრებს ან ნაცნობობას გააბამს ეგვიპტელებთან (ბოშებთან). უკვე 1577 წელს ამ კანონის მიხედვით შვიდი ინგლისელი მამაკაცი და ერთი ქალი სიკვდილით დასაჯეს. ეს ინგლისელები ბოშებთან კავშირის გამო ელსბერიზე ჩამოახრჩეს.

ისტორიკოსმა სკოტ მერფიმ დაითვალა 148 კანონი, რომლებიც გერმანულ სახელმწიფოებში იქნა მიღებული XV-XVIII საუკუნეებში ბოშების წინააღმდეგ. ყველა ეს კანონი თითქმის ერთნაირი იყო, განსხვავება მხოლოდ დეტალებში იყო. მორავიაში, მაგალითად, ბოშა ქალისთვის მარცხენა ყური უნდა მოეჭრათ, ბოჰემიაში მარჯვენა. ავსტრიის ერცჰერცოგის სამფლობელოში უპირატესობას ანიჭებდნენ დამღის დადებას და ა.შ. ყველაზე დიდი სიმკაცე კი ამ მხრივ ფრიდრიჰ–ვილჰელმ პრუსიელმა გამოამჟღავნა. 1725 წელს მან ბრძანება გასცა, რომ სიკვდილით დაესაჯათ 18 წელზე უფროსი ასაკის ყველა ბოშა ქალი და მამაკაცი...

ასეთი დევნის გამო დასავლეთ ევროპაში ბოშები ძალზედ კრიმინალიზებულნი გახდნენ, რადგან საკვების მოპოვების საშუალება არ ჰქონდათ. გარდა ამისა, პრაქტიკულად მოხდა მათი კულტურული კონსერვაცია. მათ ცხოვრების განსაკუთრებული წესის არჩევაც მოუწიათ: გადაადგილდებოდნენ ღამით, იმალებოდნენ ტყეებსა და მღვიმეებში, ეს კი თავის მხრივ ადგილობრივი მოსახლეობის უნდობლობას აძლიერებდა, ასევე სათავეს უდებდა ჭორებს ბოშების კანიბალიზმზე, სატანიზმზე, ვამპირიზმზე. ამ ჭორების შედეგად კი გაჩნდა მითები ადამიანების, განსაკუთრებით ბავშვების მოტაცების შესახებ (მათი საკვებად ან სატანისტურ რიტუალებში გამოყენების მიზნით) და ბოშების ბოროტი ჯადოქრობის თაობაზე.

ბოშების ნაწილმა რეპრესიებისთვის თავის არიდების მიზნით ჯარში ჩაწერა მოახერხა ჯარისკაცების ან მომსახურე პერსონალის სახით (მჭედლები, მეჯინიბეები და სხვა) იმ ქვეყნებში, სადაც აქტურად მიმდინარეობდა ჯარისკაცების მობილიზაცია (შვედეთი, გერმანია). ასეთ შემთხვევაში ამ ბოშების ოჯახებიც ახერხებდნენ თავი დაეღწიათ რეპრესიებისთვის. რუსეთის ბოშების უმრავლესობა რუსეთში გერმანიიდან ჩავიდა პოლონეთის გავლით. გერმანიაში ისინი ძირითადად არმიაში მსახურობდნენ, ამიტომ ბოშების სხვა ჯგუფებში მათ მეტსახელს ეძახდნენ, რაც ითარგმნება დაახლოებით როგორც „ჯარის ბოშები“.

ანტიბოშური კანონმდებლობის გაუქმება დროის მიხედვით სამრეწველო რევოლუციას და ეკონომიკური კირიზისიდან ევროპის გამოსვლას უკავშირდება. მაგრამ ამ დროისთვის ანტიბოშური მითები უკვე მყარად იყო ფესვგადგმული ევროპულ აზროვნებაში. მათი კვალის მოძებნა შესაძლებელია მხატვრულ ლიტერატურაში, რაც ძირითადად ბოშების მიერ ბავშვების გატაცებას, ჯადოქრობას და ვამპირებისადმი მათ სამსახურს ეხება. თუმცა ანტიბოშური კანონები ყველგან არ გაუქმებულა და ზოგიერთ ქვეყანაში მათი შევიწროება გრძელდებოდა.

ანტიბოშური კანონების გაუქმებამ ხელი შეუწყო ნიჭიერი ბოშების აღიარებას ევროპული საზოგადოების მიერ. დიდ ბრიტანეღში 19–ე საუკუნის ბოლოსა და 20–ე საუკუნის დასაწყისში ასეთი ადამიანი იყო სასულიერო პირი როდნი სმიტი, შემდეგ მოგვიანებით კი ფეხბურთელი რეიბი ჰოუელი, რადიოჟურნალისტი და მწერალი ჯორჯ ბრემველ ევანსი; ესპანეთში – ფრანცისკანელი სერაფინო ხიმენეს მალია, ტოკაორი რამონ მონტოია სალასარი, საფრანგეთში – ჯაზმენები ძმები ფერე და ჯანგო რეინჰარდტები, გერმანიაში – მოკრივე იოჰან ტროლმანი.

ბოშა ხალხის ისტორია - ძველი ისტორია

* ბოშები (შესავალი)

* ბოშა ხალხის ისტორია - ინდური პერიოდი

ლინგვისტური და გენეტიკური კვლევების შედეგების მიხედვით, ბოშების წინაპრები ინდოეთიდან პირველად დაახლოებით 1000 კაცის ჯგუფის სახით გამოვიდნენ. ბოშების მიგრაციის დრო ზუსტად დადგენილი არ არის, ისევე როგორც მიგრაციის ტალღების რაოდენობა. სხვადასხვა მკვლევარები „პროტობოშების“ გამოსვლის დროდ ჩვენი წელთაღრიცხვის VI—X საუკუნეებს ასახელებენ. ყველაზე პოპულარული ვერსიის მიხედვით, რომელიც ბოშათა ენებში სხვა ენებიდან შესული სიტყვების მიხედვით დადგინდა, თანამედროვე ბოშების წინაპრებმა დაახლოებით 400 წელი დაჰყვეს სპარსეთში, ვიდრე „რომ“–ების შტო დასავლეთით ბიზანტიის ტერიტორიისკენ გაემართებოდა. გარკვეული დროის განმავლობაში ისინი ბიზანტიის აღმოსავლეთ პროვინციაში შეყოვდნენ, რომელსაც არმენიაკი ეწოდებოდა და სადაც სომხები ცხოვრობდნენ. ბოშების ერთი შტო იქიდან თანამედროვე სომხეთის ტერიტორიისკენ დაიძრა („ლომ“–ს შტო, ანუ „ბოშა“, ისევე როგორც მათ დღევანდელ ქართულში ვუწოდებთ). დანარჩენმა კი სვლა დასავლეთისკენ განაგრძო. სწორედ ისინი გახდნენ დღევანდელი ევროპელი ბოშების: რომა–, კალე–, სინტი–, მანუშ–ების წინაპრები. მიგრანტთა ნაწილი ახლო აღმოსავლეთში დარჩა (დომ–ების წინაპრები). არსებობს ვერსია, რომ კიდევ ერთი შტო გაემართა პალესტინისკენ და იქიდან კი ეგვიპტეში.

რაც შეეხება ე.წ. შუააზიელ ბოშებს, ანუ „ლიულის“ შტოს, როგორც მათ ხანდახან ეძახიან, ისინი უფრო ევროპელი ბოშების „ბიძაშვილები“ არიან. შუა აზიის ბოშური მოსახლეობა, რომელიც საუკუნეების მანძილზე თავის თემში იღებდა პენჯაბიდან წამოსულ მიგრანტთა ნაკადებს (მათ შორის ბელუჯების ჯგუფის ხალხსაც), ისტორიულად არაერთფეროვანი იყო.

ევროპელი ბოშები ბიზანტიაში მცხოვრები ბოშების შთამომავლები არიან. დოკუმენტები მოწმობენ, რომ ბოშები ცხოვრობდნენ როგორც იმპერიის ცენტრში, ასევე მის განაპირა პროვინციებშიც და აქვე მიიღო ამ ბოშების უმრავლესობამ ქრისტიანული სარწმუნოება. ბიზანტიაში ბოშებმა სწრაფად მოახერხეს საზოგადოებაში ინტეგრირება. სხვადასხვა ადგილებში მათ მეთაურებს იმპერიამ გარკვეული პრივილეგიებიც კი მიანიჭა. იმდროინდელი წერილობითი საბუთები ბოშების შესახებ ძალიან მწირია, მაგრამ რაც არის, იქიდან არ ჩანს, რომ ეს ხალხი რაიმე განსაკუთრებულ ინტერეს იწვევდა, ან რომ ისინი მარგინალურ ან კრიმინალურ ჯგუფებად აღიქმებოდნენ. ბოშები ასეთ დოკუმენტებში მოიხსენიებიან, როგორც ლითონზე მომუშავე ხელოსნები, ცხენის აღჭურვილობის დამამზადებლები, მკითხავები (ბიზანტიაში ეს ჩვეულებრივი პროფესია იყო), მომთვინიერებლები (უძველეს წყაროებში, როგორც გველების მომთვინიერებლები, ხოლო გვიანდელ წყაროებში – დათვების). ამასთან ყველაზე გავრცეელებულ პროფესიებად ბოშებში, როგორც ეტყობა მაინც არტისტული და სამჭედლო პროფესიები იყო, დოკუმენტებში მოიხსენიება ბოშა მჭედლების მთელი სოფლებიც კი.

ბიზანტიის იმპერიის დაშლის შემდეგ ბოშებმა ევროპისკენ დაიწყეს მიგრაცია. ევროპული წერილობითი წყაროების მიხედვით, პირველები, როგორც ეტყობა, ევროპაში ჩავიდნენ ამ ხალხის მარგინალურად, ავანტიურულად განწყობილი ჯგუფები, რომლებიც დაკავებულნი იყვნენ მათხოვრობით, მკითხაობით და წვრილმანი ქურდობით, რამაც საფუძველი დაუდო ევროპელებში ბოშების, როგორც ხალხის მიმართ, ნეგატიურ დამოკიდებულებას და მხოლოდ გარკევული პერიოდის შემდეგ დაიწყეს ჩასვლა მსახიობმა–მოცეკვავეებმა, მუსიკოსებმა, მომთვინიერებლებმა, ხელოსნებმა და ცხენებით მოვაჭრეებმა.

ბოშა ხალხის ისტორია - ინდური პერიოდი

* ბოშები (შესავალი)

ბოშების ყველაზე გავრცელებული თვითსახელწოდება, რომელიც მათ ინდოეთიდან გამოტანეს, არის „რომ“ ან „რომა“ ევროპელ ბოშებში, „დომ“ – ახლო აღმოსავლეთისა და მცირე აზიის ბოშებში და „ლომ“ სომხეთის ბოშებში. ყველა ეს სახელწოდება მომდინარეობს ინდოარიული d’om–იდან პირველი ცერებრალური ბგერით. ცერებრალური ბგერა,

პირობითად რომ ითქვას, რაღაც საშუალოა ბგერებს „რ“–ს, „დ“–ს და „ლ“–ს შორის. ლინგვისტური გამოკვლევების თანახმად, ევროპელი „რომა“ და აზიელი და კავკასიელი (სომხეთის) „დომ“ და „ლომ“ ხალხები ინდოეთიდან წამოსული მიგრანტების სამი ძირითადი „ნაკადის“ შთამომავლები არიან. თანამედროვე ინდოეთის სხვადასხვა რეგიონებში d’om–ის სახელის დაბალკასტური ჯგუფები ცხოვრობენ. მიუხედავად იმისა, რომ ინდოეთში მცხოვრები დღევანდელი „დომ“–ის ხალხის უშუალოდ ბოშებისადმი მიკუთვნება რთულია, მათ სახელს ბოშებთან სწორედაც რომ პირდაპირი კავშირი აქვს. სირთულე იმაში მდგომარეობს, რომ ძნელია იმის გარკვევა, რა კავშირი ჰქონდათ წარსულში ბოშების წინაპრებს და თანამედროვე ინდოელი d’om–ის ხალხების წინაპრებს.

20–ე საუკუნის 20–იან წლებში ჩატარებული ლინგვისტური კვლევების შედეგების მიხედვით, რომლებსაც ზოგიერთი თანამედროვე მეცნიერიც იზიარებს, ბოშების წინაპრები ინდოეთის ცენტრალურ რაიონებში ცხოვრობდნენ და ინდოეთიდან გამოსვლამდე რამდენიმე საუკუნით ადრე (დაახლოებით 3–ე საუკუნე ჩვ. წელთაღრიცხვამდე) ჩრდილოეთ პენჯაბში გადასახლდნენ. სხვადასხვა კვლევების შედეგების მიხედვით, d’om–ის სახელის ხალხები ინდოეთის ცენტრალურ რეგიონებში ჩვ. წ–მდე V—IV საუკუნეებში ცხოვრობდნენ და საერთო წარმოშობის ხალხების ერთიანობას წარმოადგენდნენ, მაგრამ მოგვიანებით, კასტური სისტემის წარმოქმნასთან ერთად მათ კასტური იერარქიის დაბალი საფეხრუები დაიკავეს და შესაბამისად უკვე კასტური ჯგუფის სახითაც აღიქმებოდნენ. ამასთან კასტური სისტემაში მათი ინტეგრაცია მხოლოდ ინდოეთის ცენტრალურ რაიონებში ხდებოდა, ხოლო ჩრდილოეთით ისინი კვლავ თემური ჯგუფების სახით ცხოვრობდნენ. ბოშების ინდოეთიდან თემური სახით გამოსვლას ხელს უწყობდა ქვეყნს ჩრდილოეთში ირანული მომთაბარე ტომების შესვლა და ჩასახლება, რომელმაც ბოშების გამოსვლის პერიოდისთვის მასობრივი ხასიათი მიიღო. ამ გარემოებებმა, იმის გათვალისწინებით რომ თვით ინდოეთში ბურებრივი პირობებიდან გამომდინარე d’om–ის ხალხებს მუდმივად მომთაბარეობა უწევდა, განაპირობეს ამ ქვენიდან მათი გამოსვლის შემდეგაც მათი ცხოვრების წესი – მომთაბარეობა.

მეცნიერთა ერთი ნაწილი ვარაუდობს, რომ ინდოეთიდან გამოსვლის პერიოდში ბოშების წინაპრები საერთო წარმოშობის სოციალურად სტრუქტურირებულ ეთნიკურ მოსახლეობას წარმოადგენდა (და არა ცალკეულ კასტებს), რომლებიც სავაჭრო გადაზიდვებით და სატრანსპორტო ცხოველებით ვაჭრობით იყვნენ დაკავებულნი, ასევე, საჭიროების შემთხვევაში დამხმარე საქმიანობის სახით დაკავებულნი იყვნენ სხვადასხვა ხელობებით და მომსახურებით.

ბოშებსა და თანამედროვე ინდოელი d’om–ის ხალხებს (რომელთაც მკვეთრად გამოხატული არაარიული ნაკვთები აქვთ, ვიდრე ბოშებს) შორის კულტურულ და ანტროფოლოგიურ სხვაობას მეცნიერები ხსნიან არიული გავლენით (კერძოდ კი ირანული მოდიფიკაციით) იმ რეგიონებში, სადაც ბოშების წინაპრები ცხოვრობდნენ, ანუ ინდოეთის ჩრდილო–დასავლეთი რეგიონებისთვის, სადაც ბოშების წინაპრები გამოსვლის წინა პერიოდში ცხოვრობდნენ.

ესეც მუსიკალური ნაწყვეტი ფილმიდან რაჯასტანელი ბოშების შესახებ:

* ბოშა ხალხის ისტორია - ძველი ისტორია

ბოშები -შესავალი

ბოშები ერთერთი ყველაზე მრავალრიცხოვანი ეთნიკური უმცირესობაა ევროპაში და მათ საერთო ინდური წარმოშობა აქვთ. ეთნოლოგები მათ ჯგუფთაშორის ეთნიკურ წარმონაქმნს უწოდებენ. ეს განსაზღვრება აღნიშნავს ბოშათა ჯგუფების მოზაიკურ განსახლებას სხვადასხვა ქვეყნების მოსახლეობას შორის და ამასთან დაკავშირებულ მათ თანამედროვე იდენტობას. მათი გავრცელებული თვითწოდებებია – რომ, რომა, თუმცა გამოიეყენება სხვა ეთნონიმებიც ციგნები, სინტი, მანუშ (ადამიანები), კალე. პოლიტიკურ დონეზე მათი საერთო სახელის სახით გამოიყენება რომა (Roms, Romanies).

სახელწოდება „ციგნების“, როგორც ეგზონიმის წარმოშობა თარიღდება მე–11 საუკუნით და იმ დროიდან ეს სახელი ფართოდაა გავრცელებული ევროპაში ამ ხალხის სახელწოდების სახით.

ინგლისელები ტრადიციულად მათ Gypsies ეძახიან (Egyptians — ეგვიპტელები),

ესპანელები Gitanos (Egiptanos – ასევე ეგვიპტელები), ფრანგები (Bohémiens – ბოჰემელები, ჩეხები), Gitans (დამახინჯებული ესპანური Gitanos) ან Tsiganes (ნასესხები ბერძნულიდან τσιγγάνοι, ცინგანი), გერმანელები – Zigeuner, იტალიელები – Zingari, ჰოლანდიელები – Zigeuners, სომხები Գնչուներ (გნჩუნერ), უნგრელები Cigany ან Pharao népek (ფარაონის თემი), ქართველები ვეძახით ძირითადად ბოშებს, ხოლო სახელწოდება ციგანი, ციგნები შემოსულია

რუსულიდან, ფინელები – mustalaiset (შავები), თურქები Çingeneler, აზერბაიჯანელები – Qaraçı (შავები), ბასკები – Ijitoak, ალბანელები – Jevgjit (ეგვიპტელები), ებრაელები צוענים (ცო’ანიმ), ძველ ეგვიპტეში ბიბლიური პროივიცნია ცოან–ის სახელწოდებიდან, სპარსელები کولی (ქოლი), ბულგარელები – Цигани. დღეისათვის სხვადასხვა ენებში სულ უფრო ფართოდ გამოიყენება ბოშების სახელწოდება მათი თვითწოდებიდან „რომა“.

ამგვარად, ბოშა მოსახლეობის „უცხოური“ წარმოშობის სახელწოდებებში ძირითადად სამი სახელწოდება დომინირებს:

• რომელიც ასახავს მათზე უძველეს წარმოდგენებს, რომ თითქოს ისინი ეგვიპტელები არიან;

• ბიზანტიური მეტსახელის „ატსიგანოსის“ (მკითხავები, ჯადოქრები) დამახინჯებული ვერსიები;

• „სიშავის“ განსაზღვრება, როგორც გარეგნობის განმასხვავებელი ნიშნისა, სხადასხვა

ენებზე (აღსანიშნავია, რომ ბოშათა ერთერთი თვითსახელი ითარგმნება როგორც „შავი“)

ბოშები ცხოვრობენ ევროპის მრავალ ქვეყანაში, ასევე ჩრდილოეთ აფრიკაში, ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკაში და ავსტრალიაში. ევროპელი ბოშების მონათესავე ჯგუფები ცხოვრობენ ასევე წინა აზიის ქვეყნებშიც. ევროპელი ბოშების რაოდენობა სხვადასხვა გათვლებით 8–დან 10–12 მილიონამდეა. საბჭოთა კავშირში ოფიციალურად 175,3 ათასი ბოშა ცხოვრობდა (1970 წლის აღწერა).

ბლოგში თანდათანობით მოგიყვებით სხვა თემებზეც ბოშების შესახებ, მათ ეროვნულ სიმბოლოებზე, ხალხის ისტორიაზე, ენაზე, კულტურაზე, მუსიკაზე და ასე შემდეგ. ბლოგი განახლდება პერიოდულად და აკადემიურის გარდა შემოგთავაზებთ სხვა სახის ინფორმაციასაც.

ნაციონალური სიმბოლოები

1971 წლის 8 აპრილს შედგა ბოშათა პირველი მსოფლიო კონგრესი. ამ კონგრესის შედეგი იმაში მგომარეობს, რომ მსოფლიოს ბოშებმა აღიარეს საკუთარი თავი ერთიან არატერიტორიულ ერად და მიიღეს ეროვნული სიმბოლოები: დროშა და ჰიმნი, რომელიც ხალხურ სიმღერას „ჯელემ, ჯელემ“ ეფუძნება. გერბის ნაცვლად ბოშები იყენებენ სხვადასხვა ცნობად სიმბოლოებს: ალაჩოყის (ჩარდახიანი ეტლი) ბორბალს, ნალს, ბანქოს. ასეთი სიმბოლებითაა ძირითადად მორთული ბოშური წიგნები, გაზეთები, ჟურნალები და საიტები. ამ სიმბოლოთაგან ერთერთი შედის იმ ღონისძიებათა ლოგოტიპშიც, რომლებიც ბოშურ კულტურას ეძღვნება.

ბოშათა პირველი მსოფლიო კონგრესის საპატივსაცემოდ 8 აპრილი ბოშათა დღედ ითვლება. ბოშათა ზოგიერთ ჯგუფებს ამ დღესთან დაკავშირებით სპეციალური რიტუალებიც აქვთ: საღამოობით, გარკვეულ დროს ანთებული სანთლით ხელში ქუჩაში დადიან.

* ბოშა ხალხის ისტორია – ინდური პერიოდი

* ბოშა ხალხის ისტორია - ძველი ისტორია